Een mismatch overbruggen... door te werken aan een basishouding

Oefening met casus Van ASO naar BSO - Een cultuurkloof?

Toon respect, dan krijg je respect

Dit is tweerichtingsverkeer.

Als ze respect hebben, dan hebt ge ook respect. Dan toont ge ook respect (leerling in Pullinx, 2012 Pullinx, R. (2012). Schoolklimaat in secundaire scholen in Vlaanderen. Hangt het enkel in de lucht of kan het ook vastgepakt en onderzocht worden? In: Noel, C.; Segaert, B. & Timmerman, C. (2012). Cultuuroverdracht en onderwijs in een multiculturele context.  , p. 207).

Het zit soms in de kleine dingen. Bepaalde reacties worden door leerlingen als zeer beledigend ervaren. Enkele getuigenissen van leerlingen uit het secundair onderwijs in Pullinx, 2012 Pullinx, R. (2012). Schoolklimaat in secundaire scholen in Vlaanderen. Hangt het enkel in de lucht of kan het ook vastgepakt en onderzocht worden? In: Noel, C.; Segaert, B. & Timmerman, C. (2012). Cultuuroverdracht en onderwijs in een multiculturele context.  (p. 208- 209):

Kijk zij zegt pagina zoveel en ik leg da, ik had da verkeerd verstaan en ik leg dat op een andere pagina ‘k zeg zo: mevrouw die oefening? Kunde gij niet tellen meiske?

Ik heb zo, ik heb zo een joggingbroek aan, hé. En ik vraag zo mag ik de punten en dan zo, en die zegt, u, wacht, hé. Nee, mag ik de punten vroeg ik en die zegt zo van modebewustheid daar zulde zeker gebuisd zijn. En wa had zij aan, bergschoenen en, uh, een legerbroek, een paarse jas. Komaan alsjeblieft.

Besteed aandacht aan welbevinden

Zorg ervoor dat leerlingen zich thuis en welkom voelen op school. Een kind dat zich niet goed voelt op school, presteert ook niet goed.

Creëer hoge verwachtingen ten aanzien van alle leerlingen

Leerlingen die niet aan de normen van de onderwijscultuur beantwoorden worden qua mogelijkheden en kansen doorgaans lager ingeschat (een zwak resultaat is al voldoende, een vraag herhalen is toch zinloos, ...). Achtergronden en de rangorde in gewaardeerde kennis en competenties kleuren namelijk de prestatieverwachtingen van leerkrachten. Daarom is het van belang te werken aan een algemene basishouding van waaruit je hoge verwachtingen kunt hebben ten aanzien van àlle leerlingen.

Werk aan leren VOOR diversiteit

Om jongeren uit sociaal zwakkere gezinnen gelijke kansen te bieden is het belangrijk om zich als leraar voortdurend bewust te zijn van de evidenties waar men van uitgaat op basis van het eigen sociaal-culturele referentiekader. Enkel door vanzelfsprekendheden kritisch te beschouwen én in

vraag te stellen kunnen andere referentiekaders gewaardeerd en benut worden. Diversiteit in sociaal-culturele achtergrond wordt op deze manier als:

Normaal beschouwd ( normaliteit Diversiteit is alomtegenwoordig. We kunnen en mogen op alle mogelijke manieren van elkaar verschillen. Dit houdt geen waardeoordeel in. Het gaat enkel om de vaststelling en principiële aanvaarding van een feitelijke situatie, die plezierig, boeiend en leerrijk kan zijn, maar evengoed verwarrend, vreemd of onaangenaam. ).

• Doe dit door diversiteit te erkennen, waarderen en benutten in het leerproces in plaats het ‘anders-zijn’ te problematiseren.

Onbevooroordeeld bekeken en non-discriminerend mee omgegaan ( Onbevooroordeeldheid & non-discriminatie Omgaan met diversiteit betekent dat we ons bewust worden van onze stereotypen en deze zeker niet laten uitmonden in vooroordelen. We gaan anderen beschouwen als individuen en hen onbevangen observeren in een specifieke context. Daarnaast hoeden we ons ervoor om anderen niet te discrimineren. ).

• Iedere leerling is een individu, veralgemeen dus niet!
• Een leerling is niet verantwoordelijk voor de leefomstandigheden/keuzes /houding van zijn ouders (Ga naar Communicatie met ouders).
• Leerlingen kijken op naar hun ouders. Van de school wordt hetzelfde verwacht.
• Wees je bewust van je eigen vooroordelen.

Op een basisschool heeft een leerkracht al enige jaren een programma sociale en interculturele vaardigheden uitgevoerd. Van haar kon ik ervan aan dat zij probeerde alert te zijn op eigen waarden die doorwerken in haar interpretatie van het gedrag van kinderen. Ik vroeg haar om verschillen aan te geven in bepaalde aspecten van sociaal gedrag. Zij gebruikte het woord ‘stiekem’ voor kinderen van een door haar genoemde bevolkingsgroep, die bij ruzies niet direct aangaven wie ‘de schuld’ had. Zij vond dat een kind direct ‘eerlijk’ moet zeggen wie wat gedaan had. In een later gesprek met mij, gaf zij aan dat zij in een valkuil was getrapt. Ondanks alle goede bedoelingen had zij toch een negatief geladen woord als ‘stiekem’ gebruikt en niet onderkend dat ‘eerlijkheid’ in de ogen van die kinderen wellicht een andere betekenis zou kunnen hebben dan in haar eigen opvatting. In een nadere analyse kwamen wij er onder ander op uit dat de kinderen niet stiekem waren, maar dat eerder 'schaamte' hun tegenhield om over de situatie te praten ( Kayser, 1996 Kayser, D. (1996). Interculturele sociale vaardigheden op de basisschool. Basisboek voor leerkrachten en hulpverleners. Utrecht: De Tijdsboom.  , p. 78). 

Vanuit verschillende perspectieven bekeken ( multiperspectiviteit Omgaan met diversiteit houdt in dat men zich los kan maken van het eigen perspectief, via verschillende invalshoeken naar zaken kan kijken én zich kan inleven in het perspectief van degenen met wie men in interactie treedt. ).

• Probeer geen moeilijke leerlingen te zien, maar leerlingen die het moeilijk hebben.
• “Kga een voorbeeld geven. Onze leerkracht wiskunde, uh, hij was hier de tweede of de derde les en uh. Omdat hij nog maar juist in België kwam is hij al beginnen roepen tegen hem van , ja, leert Nederlands en al. Moet dat maar kunnen. Da’s zo erg. Ja, hij was her nog maar drie dagen, dus ja." (leerling in Pullinx, 2012 Pullinx, R. (2012). Schoolklimaat in secundaire scholen in Vlaanderen. Hangt het enkel in de lucht of kan het ook vastgepakt en onderzocht worden? In: Noel, C.; Segaert, B. & Timmerman, C. (2012). Cultuuroverdracht en onderwijs in een multiculturele context.  , p. 209).
• Heb oog voor de complexiteit van sociaal-culturele achtergrond en identiteit.

Flexibel mee omgegaan( flexibiliteit Kunnen functioneren in een complexe samenleving veronderstelt dat we vlot kunnen switchen tussen verschillende codes die worden gehanteerd, naargelang context, personen, situaties, culturen. Hier gaat een dynamisch proces aan vooraf van observeren, afwegen, uittesten wat wel en niet kan, onderhandelen en zich manifesteren of aanpassen zonder het eigen referentiekader te verloochenen. ).

• "Ge hebt dat nodig, ge hebt, uh, meer sommige leerlingen, alle leerlingen zijn niet hetzelfde, hé. Ge hebt leerlingen die vlugger iets verstaan en ge hebt leerlingen die wa langzamer iets verstaan. Dus, ma de leerkracht houdt daar geen rekening mee. Direct als hij het heeft verstaan, hebt gij het toch ook zeker verstaan of hebt ge niet opgelet? ’t Is alleen da.” (leerling in Pullinx, 2012 Pullinx, R. (2012). Schoolklimaat in secundaire scholen in Vlaanderen. Hangt het enkel in de lucht of kan het ook vastgepakt en onderzocht worden? In: Noel, C.; Segaert, B. & Timmerman, C. (2012). Cultuuroverdracht en onderwijs in een multiculturele context.  , p. 208).
• In dit filmpje stellen de docenten zich vanuit hun sociaal-cultureel bewustzijn flexibel op zodat de leeromgeving verbreed kan worden voor iedereen. Ken je zelf ook gelijkaardige situaties?

Via  dialoog & samenwerking De dialoog is de gespreksvorm waarin diversiteit het best tot haar recht komt. Er wordt tijd uitgetrokken om te luisteren en op een evenwaardige manier tot uitwisseling van betekenissen te komen. Samenwerking is de handelwijze waarbij diversiteit als meerwaarde wordt benut. Samenwerken in heterogene groepen kan soms tot conflicten leiden. Maar ook dat is een normaal gegeven waar we moeten leren mee omgaan.  onderhandeld om tot een gemeenschappelijk resultaat te komen. 

• Dit is geen of-of verhaal: is de leerling onaangepast OF is het onderwijssiysteem onaangepast om met diversiteit om te gaan?
• De kloof tussen de school- en thuiscultuur is overbrugbaar!

En benut in het [definitie==276] als gelijkwaardige partners. 

• Vertrek vanuit die dingen die (kansarme) leerlingen wel kunnen (logica, onderhandelen, creativiteit, zelfredzaamheid, ...).
• Integreer de diversiteit in achtergronden in het curriculum, lesinhouden, handboeken, leermaterialen, ... .