Een mismatch overbruggen... door de val van culturalisering te vermijden
Door sociaal-cultureel bewust te zijn stel je je open voor de diverse sociale en culturele achtergronden van je leerlingen en durf je eigen evidenties, vanuit je eigen sociaal-culturele achtergrond en de schoolcultuur in vraag te stellen.
De valkuil van het ontwikkelen van sociaal-cultureel bewustzijn is dat we de neiging krijgen om alle gedrag van leerlingen met een ‘andere’ sociaal-culturele achtergrond in termen van sociaal- of etnisch-culturele achtergrond te interpreteren. Deze neiging om moeilijk verklaarbaar gedrag in termen van cultuur te verklaren heet culturalisering. Cultuur wordt zo een passieve en statische eigenschap van mensen én de belangrijkste reden voor handelen. In vele gevallen spelen echter ook andere factoren een rol zoals ontwikkelingsfasen, interactie, persoonlijke voorkeuren, aanleg, enz.
De onderzoekers van het project ‘Oprit 14’ merkten dat leraren de mislukkingen en slechte resultaten van leerlingen met een immigratie-achtergrond eerder gaan toeschrijving aan de familiale context dan bij andere, autochtone, leerlingen. Bij deze laatsten gaat men weer eerder op zoek naar individuele leerstoornissen (ADHD, dyslexie ...) ( Lodewyckx e.a., 2012 Lodewyckx, I; Clycq N. & Nouwen W. (2012). Fact sheet (FS). Succesvol zijn in het onderwijs. Geraadpleegd op www.oprit14.be . , p. 3).
Oefening Verschil in hulpbronnen
Ook wanneer situaties te verklaren zijn vanuit sociaal-culturele verschillen betekent dit niet noodzakelijk dat er aanpassingsproblemen zijn bij kinderen en jongeren. Jongeren en mensen zijn in staat om meervoudige identiteiten te vormen waardoor ze soms met tegenstrijdige eisen kunnen omgaan in verschillende situaties. Problemen ontstaan pas als belangrijke leeftijdsgenoten of volwassenen (ouders, familie, leraren, religieuze autoriteiten) elkaars cultuur afkeuren en zo het kind direct of indirect dwingen om keuzes te maken tussen de ene of andere cultuur. Ook hier spelen media een niet te onderschatten rol. Denk maar aan televisie, internet, tijdschriften, lesmateriaal waarin via nieuws, muziek, mode en beeld de dominante cultuur gepresenteerd wordt ( Teune, 2011 Teune, R. (2011). Een klas vol kleur. Omgaan met culturele diversiteit. Amersfoort: Kwintessens Uitgevers. ).
In een studiebijeenkomst met leerkrachten ontstond een felle discussie over de vraag of je als leerkracht allochtone kinderen andere waarden en ander gedrag mag aanleren dan zij thuis gewend zijn. Tast je hun waarden dan niet te veel aan? Maak je het kind niet onzeker? Als voorbeeld werd genoemd dat een traditioneel opgevoed Marokkaanse meisje thuis heeft geleerd om respect te tonen aan haar vader door hem niet recht in de ogen te kijken, maar bescheiden naar de grond te kijken. In Nederland wordt dat vaak gezien als onbeleefd of als te weinig assertief. Evenmin zal een Marokkaans meisje de mening van haar vader kritisch ter discussie stellen. Dit gedrag zal zij ook naar de leerkracht tonen in de klas. Uiteindelijk werd de gemeenschappelijke noemer dat de leerkracht vanuit zijn functie aan de leerlingen kan vertellen dat hij het prettig vindt wanneer kinderen hem in de klas aankijken. Hij weet dan dat er wordt geluisterd. Fout is om een kind eenzijdig in sociale vaardigheidstrainingen te leren om een ander aan te kijken ( Kayser, 1996 Kayser, D. (1996). Interculturele sociale vaardigheden op de basisschool. Basisboek voor leerkrachten en hulpverleners. Utrecht: De Tijdsboom. ).
Sociaal-cultureel bewustzijn gaat dan ook hand in hand met multiperspectiviteit Omgaan met diversiteit houdt in dat men zich los kan maken van het eigen perspectief, via verschillende invalshoeken naar zaken kan kijken én zich kan inleven in het perspectief van degenen met wie men in interactie treedt. en het voortdurend in vraag stellen van eigen referentiekaders. In het zoeken naar standvastigheid in de complexiteit van diverse relaties kan een grondhouding een basis bieden.
